گفتمان شبکه ای؛ نیاز جامعه امروز ایران

اعتراضات اخیر که پس از مرگ "مهسا امینی" دختر سقزی در بازداشتگاه گشت ارشاد به سرعت در سراسر کشور فراگیر و گسترده شد و دامنه های آن هنوز مشاهده می شود از نمونه اعتراضاتی است که نقش بی تدبیری و عدم مدارا در به خشونت کشیده شدن آن انکارناپذیر است.

 این واقعیت که وضعیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایران در یک دهه اخیر که بیشتر نتیجه سوء تدبیرهاست؛ باعث شده در مقاطع زمانی مختلف اعتراضاتی را  در سطح جامعه مشاهده کنیم که متاسفانه در بیشتر موارد نیز به سمت بروز خشونت کشیده شده است و هزینه های مادی، معنوی، سیاسی و بین المللی بسیاری را بر کشور تحمیل کرده است.

اعتراضات اخیر که پس از مرگ "مهسا امینی" دختر سقزی در بازداشتگاه گشت ارشاد به سرعت در سراسر کشور فراگیر و گسترده شد و دامنه های آن هنوز مشاهده می شود از نمونه اعتراضاتی است که نقش بی تدبیری و عدم مدارا در به خشونت کشیده شدن آن انکارناپذیر است.

به گزارش پایگاه خبری ارمغان شهر ، مهدی محبی جامعه شناس و فعال اجتماعی و رسانه ای به بررسی ابعاد مختلف این اعتراضات پرداخته است که از نظرتان خواهد گذشت.

ضمن تشکر از شما برای حضور در این گفتگو، به عنوان اولین سوال بفرمایید آن چه در روزهای اخیر شاهد بودیم اعتراض بود یا اغتشاش؟

من مایلم که تفاوت این دو را با یک مثال از جامعه کوچکتر مثل خانواده توضیح دهم تا تصویر بهتری از واقعیت داشته باشیم، فرض کنیم خانواده ۴ نفره ای طبق برنامه هرساله تصمیم می گیرند در ایام نوروز به سفری بروند، پدر خانواده نظر خود را برای سفر به مشهد اعلام می کند ولی دو نفر از اعضای خانواده سفر به رامسر و یک نفر هم سفر به بندرعباس را پیشنهاد می دهند. اینجا پول و ماشین و قدرت در دست پدر است می تواند کل برنامه را لغو کند یا با استفاده از اقتداری که دارد همه اعضای خانواده را در سفر به مشهد همراه خود کند، شاید در ظاهر سفری اتفاق بیفتد اما قطعا سفر سه نفر دیگر که تمایل به سفر به شهرهای دیگر داشتند لذت چندانی از این سفر نخواهند برد و مدام در طول سفر از لذت های احتمالی سفر به شمال یا جنوب و آب و هوای آن مکان ها صحبت و عدم رضایت خود را از این سفر به رخ پدر خواهند کشید و احتمال بروز بگو مگوهای کلامی هم بین اعضای خانواده با پدر وجود دارد، حالا اگر پدر خانواده پس از مقاومت و تاکید برخواسته اش و درک خواسته بقیه اعضای خانواده به این بیندیشد که هدف همه ما از این سفر در کنار هم بودن و لذت از سفر است و نظر جمع را بپذیرد مسلما نفر سوم هم از نظر جمع متابعت خواهد کرد و سفر دلپذیر و خاطره انگیزی را در کنار هم خواهند داشت. چنانچه اقتدار پدر مانع تحقق خواستِ اکثریت خانواده شود موجبات تکدر خاطر و تنش های کلامی را فراهم خواهد آورد که به آن واژه "اعتراض" را می توان اتلاق کرد. حالا فرض کنید که پدر خانواده همان برنامه هر ساله سفر نوروزی را با تحمیل خود و بدون در نظر گرفتن خواست و تمایل بقیه برای سفر مشهد اعلام دارد و آن موقع خانواده می توانند چند نوع مواجه با آن داشته باشند، یا بدون تمایل این تحمیل را می پذیرند و با نق زدن و جر و بحث پدر را در سفر همراهی کنند یا اینکه فرزندان و مادر خانواده سرناسازگاری می گذارند و با داد و فریاد و شکستن ظروف، شیشه و در و پنجره نه تنها پدر را همراهی نمی کنند بلکه خساراتی هم به خانه، پدر و خود وارد آورند و پدر هم مبادرت به بروز رفتار خشونت آمیز و قهری شدیدی نسبت به آنها نماید. در اینجا مسلما بخشی از حقوق و خواسته های اعضای خانواده توسط پدر نادیده انگاشته شده اما اعضای خانواده هم با اقدامات خود نه تنها نتوانسته اند در جهت احقاق حقوق خود اقدام مناسبی بکنند بلکه اوضاع را به شدت وخیم تر نیز کرده اند، این اقدامات اعضای خانواده در مقابل پدر که باعث وارد شدن خسارت می شود را می توان به عنوان "اغتشاش" دانست. اما نکته اساسی در این است که ریشه اعتراض و اغتشاش واحد بوده است با این تفاوت که کنش و واکنش طرفین در برخورد با موضوع می تواند اعتراض آرام را به اغتشاش و نهایتا خشونت تبدیل کند.

آن چه این روزها نسبت به مرگ مهسا امینی در جامعه ما اتفاق افتاده از نظر شما اعتراض است یا اغتشاش؟+ آن چه برای مهسا امینی رخ داد یک اتفاق تلخ و تاسف آور بود، هر چند نتیجه ای را که پزشکی قانونی اخیرا اعلام کرده است با آنچه باور مردم در روزهای اول این ماجرا بود تفاوت داشت اما متاسفانه نوع مواجهه مسئولان امر و رسانه ملی هم به تشدید این باور منفی دامن زد. بدتر از همه اظهارنظرهای به دور از منطق برخی از فعالان سیاسی و رسانه ای اصولگرا بود که به زعم خود می خواستند از پلیس حمایت کنند نیز مزید بر علت شد و بدبینی ها و خشم مردم را بیشتر کرد. اما مسلما در ابتدای فراگیر شدن خبر مرگ مرحومه مهسا امینی احساسات مردم جنبه اعتراضی داشت و وقتی اعتراضات با پاسخ روشن مواجه نشد تنش هایی را به وجود آورد که پیامد آن خشونتی بود که طرفین از خود نشان دادند و البته در مواردی هم سواستفاده هایی وجود داشت که زمینه ها و رگه هایی از اغتشاش در آن قابل مشاهده بود اما غالب کنشگران اجتماعی نسبت به موضوعی معترض بودند که اتلاق اغتشاشگر به آن ها درست نیست. البته ذکر این نکته هم نباید از ذهن دور شود که معترض واقعی باید اعتراضش “خشونت پرهیز” باشد یعنی باید نهایت تلاش خود را برای احتذار از وارد شدن به چرخه خشونت به کار گیرد.

  در بخشی از صحبت هایتان از بروز خشونت از سوی طرفین صحبت کردید، از نظر شما اولا طرفین اصلی ماجرا چه کسانی بودند و ثانیا چرا کار به خشونت کشیده شد؟

طرفین اصلی ماجرا که کاملا روشن است طرف اول جوانان، نوجوانان و مردمی بودند که تحت تاثیر حادثه ای که برای مهسا اتفاق افتاده بود قرار گرفتند و اعتراض خود را از راه های مختلف اعلام کردند اما طرف دوم نیروی انتظامی بود که به دلیل این که پیش بینی دامنه دار شدن اعتراضات را نمی کرد دچار اشتباهات محاسباتی شد و در ارائه پاسخ فوری، صریح، شفاف و باورپذیر به اعتراضات تعلل کرد. روی دیگر ماجرا هم مرجعیت بی اعتبار صدا و سیما بود که با عملکرد مخاطب گریزی که در طول این سال ها داشته هم در اطلاعرسانی این ماجرا به روند مخاطب پرانی خود ادامه داد و هم فرصت را برای جولان رسانه های خارجی و مخالف فراهم کرد و آن رسانه های مخالف هم که با حرفه ای گری هرچه تمام تر استفاده کردند و مشخص هم است که آن‌ها به دنبال آرام کردند فضا نیستند؛ نتیجتا باید صدا و سیما را هم بازنده مسابقه رسانه ای در این حوادث بدانیم. 

اما در مورد اینکه چرا کار به خشونت کشید باید گفت که همه ارتباطات و تعاملات اجتماعی و سیاسی و رفتارهایی که در بستر جامعه شکل می گیرد محصول کنش و واکنش فردی یا گروهی ما انسانهاست. به زبان ساده در یک ارتباط سادهِ فردی وقتی به کسی سلام می کنیم یعنی کنشی شکل می گیرد و هنگامی که پاسخ سلام را دریافت می کنیم این همان واکنش است. وقتی ارتباطات و تعاملات در سطح جامعه و بین مجموعه ای از افراد و گروه ها و سازمان ها شکل بگیرد ارتباطات پیچیده تر و کنش و واکنش ها هم طبیعتا پیچیده تر می شود بنابراین حساسیت ها و پیامدها هم به مراتب بزرگتر و گسترده تر می شود. اما وقتی بحث کنش و واکنش مسئولان و مردم مطرح می شود اهمیت و حساسیت صد چندان می شود زیرا اگر کنش و واکنش از سطح عادی یعنی گفتگو، انتقاد و اعتراض مدنی وارد فاز تنش و درگیری شود، خشونت “تولید و بازتولید” می شود و وقتی این چرخه تولید خشونت دو طرفه و حتی گاه با سواستفاده طرف های دیگری که مترصد فرصت هستند چند طرفه می شود؛ تبعات و تاثیرات مخرب جبران ناپذیر بسیاری برای جامعه دارد که باید به شدت از آن پرهیز کرد و با تدبیر از ورود به چنین مرحله خطرناکی پیشگیری کرد.

برای توقف اعتراض، اغتشاش و خشونت چه باید کرد؟

اینکه مردم از مسئولان مطالباتی دارند و این مطالبات همیشه بوده و خواهد بود که طبیعی است اما نوع مواجهه مسئولان با مطالبات بسیار مهم است. در جامعه ما مجوعه ای از مطالبات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی طی سالهای گذشته وجود داشته که به بسیاری از آنها پاسخ داده نشده است و تلنبار این همه مطالبه بالاخره در این سال ها هر بار به بهانه یا جرقه ای شعله ور شده است، بنابراین در وهله اول مسئولان کشور باید مطالبات مردم را ببینند و بپذیرند و در مرحله بعد صادقانه و صریح با مردم گفتگو کنند و مواردی را که امکان تحقق مطالبات وجود دارد اقدام فوری و عملی نشان دهند و مواردی را که امکان تحقق آن وجود ندارد را با دلایل باورپذیر برای مردم تشریح کنند، قطعا مردم ما با درک و فهم بالایی که دارند دنبال مطالبات غیرمنطقی و ماورایی نیستند و برای آن دسته از مطالباتشان که امکان برآورده شدندش زمان بر است صبوری خواهند کرد. نمی توان فقط از مردم یک طرفه انتظار داشت که با منِ مسئول همراهی کنند و من تلاشی در جهت جامه عمل پوشاندن به خواسته های آنان نداشته باشم، جاده تعامل ملت و دولت جاده ای دو طرفه با دوربرگردان های فراوان است.

شما از گفتگو صحبت کردید، گفتگوی چه کسی با چه کسی و از چه طریقی در نظر شما است؟

 ما در جامعه امروز ایران نیازمند به “گفتمانِ شبکه ای” هستیم، باید شبکه ای از گفتگوها شکل بگیرد؛ گفتگوی مستقیم، صادقانه و صریح مسئولان با مردم از طریق رسانه ها و حضور در بین مردم، گفتگوی جناح ها و احزاب و گروه های سیاسی با حکومت، با همدیگر و با مردم از طریق رودر رو و رسانه های رسمی و شبکه های اجتماعی، گفتگوی گروه های مختلف اجتماعی و مردمی با هم و با حکومت از طریق بسترهای مجازی مانند اینستاگرام، کلاب هاوس و ...، گفتگوی گروه های مرجع مانند اساتید دانشگاه، سلبریتی ها و افراد متنفذ و مشهور با حکومت و مردم و بالعکس، خلاصه مجموعه ای از این گفتگوها می تواند در صورت لحاظ کردن مختصاتی مانند آزاد بودن در طرح نظرات و دیدگاه ها، فراگیر شدن تریبون رسانه ملی برای نمایندگان گروه های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، مذهبی، قومی، علمی، جنسی و غیره، داشتن رسانه ها و مطبوعات آزاد به معنای حقیقی کلمه، دسترسی مردم به اینترنت بدون فیلتر و فراگیر، برگزاری نشست های آزاداندیشی و مناظره بدون محدودیت و امثالهم می تواند فضای جامعه را از حال و هوای تکانشی و احساسی به سمت فضای گفتمانی پیش ببرد.

شما فکر نمی کنید آن چه می گویید بیشتر آرمانگرایانه است تا واقع گرایانه؛ به عبارتی دیگر وقتی شما صحبت از شبکه ای از گفتگوها می کنید، آیا می توان روزی را تصور کرد که مثلا در صدا و سیما یا در یک دانشگاه حسین شریعتمداری با مصطفی تاج زاده رو در روی هم برای رسیدن به مفاهمه گفتگو کنند؟

همه گفتگوها صرفا برای رسیدن به تفاهم صِرف نیست، وقتی ما از گفتگوی مثلا همین آقایان شریعتمداری و تاج زاده که شما نام بردید صحبت می کنیم با علم از اینکه این دو نفر از دو تفکر سیاسی و حتی عقیدتی کاملا متفاوت و حتی متضاد روبروی هم می نشینند و بحث می کنند صحبت می کنیم، منتها ما در اینجا به دنبال عَلَم کردن اختلافات آنها و بحث و گفتگو پیرامون این تفاوت های فکری و سیاسی نیستیم بلکه ما دنبال اولا شناخت مردم از دیدگاه های هر یک از اینها هستیم و ثانیا راهکارهای نهفته در دیدگاه های آنان برای داشتن جامعه ای بهتر، آرام و قابل زیست برای همه را از این طریق در معرض قضاوت مردم قرار می دهیم و وقتی به این نقطه رسیدیم دیگر صحبت از یک ایده آرمانگرایانه محلی از اعراب ندارد و کاملا واقع گرایانه و شدنی است به شرطی که آرامش و تعالی جامعه برای منِ شریعتمداری و منِ تاج زاده شعاری نباشد و نیز خود را حق مطلق و بقیه را باطل مطلق نپنداریم.

شعار "زن، زندگی،  آزادی" شعار محوری اعتراضات شده است و اگر چه مورد استقبال بخش بزرگی از جامعه قرار گرفته اما تعدادی از اصولگرایان تندرو مواجه ی توهین آمیزی با این شعار داشتند، تحلیلتان از این شعار و نوع مواجه کنشگران با آن چیست؟

همانگونه که دیدیم اعتراضات سالهای اخیر دلایل مختلفی داشت، فارغ از تایید یا رد آن دلایل، مشخص است که اعتراضات سال ۸۸ مبتنی بر مطالبات سیاسی و انتخاباتی بود، یا سال ۹۶ و ۹۸ اوضاع اقتصادی نقش تعیین کننده ای در شکل گیری اعتراضات داشت اما در اعتراضات اخیر فوت مهسا امینی به عنوان یک خانم آن هم در حالی که در اختیار پلیس بود و البته با پیش زمینه ای اجتماعی که چند مدت پیش از این واقعه و در قضیه سپیده رشنو و آن نحوه مواجه با او و گفتگو یا اعتراف تلویزیونی خانم رشنو و همچنین اخبار منتشره از نحوه برخورد گشت ارشاد با زنان فضا را به سمتی برد که اعتراضات اجتماعی با محوریت حمایت از حقوق و آزادی های زنان که مهسا امینی به نماد مظلومیت آنان بدل شده بود شکل گرفت و به سرعت فراگیر شد و نکته جالب اینکه علاوه بر زنان و دخترانی که به شدت تشنه چنین پدیده ای برای هم ذات پنداری خویشتنانه بودند و همراه آن شدند، مردان و پسران جوانی بودند که آنها هم به نوعی با هم ذات پنداری خواهرانه حمایت اعتراضی خود را به نمایش گذاشتند، البته بودند و هستند افراد یا گروه هایی هم که درصدد سوء استفاده از موقعیت پیش آمده باشند. البته نوع مواجه تاسف برانگیز را در این میان بیشتر باید متوجه برخی از چهره های تندرو  کنیم که با مواضع شاذ و تشویشگرانه نه تنها کمکی به خاموش شدند آتش اعتراضات نکردند بلکه با سخنان تهی از منطق خود بنزین بر این آتش ریختند و شوربختانه در برخی مواقع آنقدر مواضع تفرقه افکن و آتش‌ افروزانه بود که انسان شک می کرد که آنها یا فاقد بینش و عقل سلیم هستند یا مهره نفوذی دشمنان ایران جهت دامن زدن به التهابات هستند.

در پایان اگر نکته ای هست بفرمایید؛

گمشده جامعه ما پذیرش، مدارا و گفتگو در همه سطوح و زمینه های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، مذهبی، قومیتی، جنسیتی و ... است. باید تفاوت های هم را بپذیریم، در مقابل انتقادات و اعتراضات و مخالفت ها نسبت به هم مدارا داشته باشیم و برای ساختن جامعه ای بهتر با حفظ احترام متقابل به گفتگو و مفاهمه بپردازیم. رسانه های آزاد را که به مثابه چشم و گوش و زبان جامعه هستند و می توانند بسیاری از امور ما را از ورطه انحراف و فساد نجات دهند را گرامی بداریم و اصلاحگری و تجدیدنظر در قوانین، رویه ها، مشی ها، آداب و راه هایی که انسجام جامعه ما را مخدوش می کند را هیچگاه فراموش نکنیم زیرا غیر از وجود و حضور خدا، هیچ پدیده ای در دنیا مطلق، ابدی و لایتغیر نیست.

گزارش: مژگان اشتری
اشتراک گذاری

نظر دادن

تمام اطلاعات علامت گذاری شده با * را وارد نمایید. کدهای HTML مجاز نمی باشد.

  • اقتصاد
  • سیاست
  • شورا
  • شهرستان ها
به گزارش ارمغان شهر، قیمت دلار امروز، چهارشنبه
   به گزارش ارمغان شهر،امیر کشانی دردیدار با
به گزارش ارمغان شهر، دومین هفته از تعطیلات آغازین
به گزارش ارمغان شهر ، احمد وحیدی در حاشیه جلسه
به گزارش ارمغان شهر، سید احسان خاندوزی وزیر امور
به گزارش ارمغان شهر ، مجید افتخاری با اشاره به
به گزارش ارمغان شهر، تلاش برای توسعه انرژی‌های
  • 1
  • 2
  • 3

آخرین اخبار

به گزارش ارمغان شهر ، امروز (پنجشنبه ۹ فروردین ۱۴۰۳) در نیمه غربی اصفهان، جنوب یزد، شرق لرستان، شمال فارس، برخی مناطق
به گزارش ارمغان شهر ، قیمت دلار در حالی نخستین روزهای سال جدید را سپری می‌کند که اخبار نامساعد سیاسی به ویژه در حوزه ...
به گزارش ارمغان شهر، قیمت دلار امروز، چهارشنبه هشتم فروردین 1403 در معاملات پشت خطی را در پله‌های اول و دوم کانال ...
   به گزارش ارمغان شهر،امیر کشانی دردیدار با «سلامی ازپویراز» (SELAMI OZPOYRAZ) رئیس مجمع اتاق بازرگانی ازمیر ترکیه ...
به گزارش ارمغان شهر، داوود زارعیان در این نامه خطاب به اسماعیل قربانی مدیر مخابرات منطقه اصفهان ، از تلاش‌ مجدانه احمد
به گزارش ارمغان شهر، دومین هفته از تعطیلات آغازین سال ۱۴۰۳ در حالی آغاز شده است که روند سفرهای نوروزی ایرانیان هر چند

خبرهای تصویری

  • اقتصاد
  • سیاست
  • جامعه
  • حوادث
به گزارش ارمغان شهر ، امروز (پنجشنبه ۹ فروردین ۱۴۰۳) در نیمه غربی اصفهان،
به گزارش ارمغان شهر ، قیمت دلار در حالی نخستین روزهای سال جدید را سپری ...
به گزارش ارمغان شهر، قیمت دلار امروز، چهارشنبه هشتم فروردین 1403 در ...
   به گزارش ارمغان شهر،امیر کشانی دردیدار با «سلامی ازپویراز» (SELAMI ...
به گزارش ارمغان شهر، داوود زارعیان در این نامه خطاب به اسماعیل قربانی مدیر
به گزارش ارمغان شهر، دومین هفته از تعطیلات آغازین سال ۱۴۰۳ در حالی آغاز ...
بالا
ما برای ارائه سرویس های خود و بهبود تجربه شما، از کوکی ها برای اهداف بسیاری در وب سایتمان استفاده می کنیم. کوکی ها برای عملکرد بهتر سایت از قبل تنظیم گردیده اند. More details…